Την τελευταία φορά που κάποιος προσπάθησε να με «προσανατολίσει» επαγγελματικά καθόμουν σε ένα ξύλινο σχολικό θρανίο, το οποίο είχε επιμεληθεί «καλλιτεχνικά» ο «Gratis 7» και ο «Savage 13», ήμουν 20 κιλά ελαφρύτερος και ξεφύλλιζα ανενόχλητος το «Sportime» στη γαλαρία της τάξης. Δεν είχα ιδέα τι ήθελα να γίνω στη ζωή μου, τα ενδιαφέροντά μου ήταν υπό μια χαλαρή διερεύνηση και αγνοούσα παντελώς τις δεξιότητές μου. Το μάθημα του Σ.Ε.Π [a.k.a Σχολικός Επαγγελματικός Προσανατολισμός] εισήχθη εκείνη την εποχή στο ωρολόγιο πρόγραμμα του γενικού λυκείου για να καλύψει αυτά τα «υπαρξιακά κενά», ενημερώνοντάς τους μαθητές για το γνωστικό πεδίο των σχολών της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, το πρόγραμμα μαθημάτων, τις δυνατότητες επαγγελματικής αποκατάστασης και διάφορες άλλες χρήσιμες πληροφορίες, οι οποίες εν τέλει σκόρπισαν στον χιόνι. Ο λόγος ήταν απλός: Το μάθημα του Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού εξελίχθηκε σύντομα σε μια πρώτης τάξης ευκαιρία για ζεν διαλογισμό πάνω στους κυματισμούς του φραπέ από τον Λέντζο, ενδελεχή ανάγνωση περιοδικών ποικίλης ύλης και διεξαγωγή αγώνων μπρα ντε φερ, την ώρα που ο βαριεστημένος καθηγητής -ο οποίος είχε φάει το «μπαλάκι» της διδασκαλίας του Σ.Ε.Π- είχε στήσει αντίσκηνο στην έδρα, διορθώνοντας γραπτά άλλων μαθημάτων και απειλώντας μας κάθε τρεις και λίγο πως αν δεν κάνουμε ησυχία «… θα μας προσανατολίσει επαγγελματικά».

Αρκετά φύλλα «Sportime» αργότερα, κληθήκαμε άπαντες να ετοιμάσουμε το μηχανογραφικό μας. Κομματάκι «αποπροσανατολισμένοι» πια, οι περισσότεροι επιλέξαμε σχολές στα τυφλά, άλλοι παίζοντας λόττο, άλλοι παλεύοντας να ικανοποιήσουν τα ανεκπλήρωτα όνειρα των γονιών τους και άλλοι ακολουθώντας τις επαγγελματικές «τάσεις» που διαφήμιζαν τα φροντιστήρια της εποχής. Σήμερα, τα πολύχρωμα μπουμπούκια εκείνης της χημικής γενιάς που έβλεπε κύκλους στα νιάτα της, αμήχανοι και κουρασμένοι πια, αναζητούν λίγη λογική στην πιο hardcore αγορά εργασίας ever. Οι περισσότεροι είναι εγκλωβισμένοι σε κακοπληρωμένες δουλειές, που ουδεμία σχέση έχουν με τις επιθυμίες, τις σπουδές και τις ικανότητές τους. Άλλοι, σιωπηλοί και αβοήθητοι, αντιμετωπίζουν μόνοι το τέρας της ανεργίας. Για εκείνους, η εύρεση εργασίας υπερβαίνει την πολυτέλεια της επιλογής –αυτό που μετρά είναι μόνο η επιβίωση. Τι θα είχε συμβεί άραγε, αν αυτή η γενιά είχε μια δεύτερη ευκαιρία; Αν μπορούσε να επιστρέψει πίσω στα 18 της χρόνια και αντί για το αναχρονιστικό και ξεπερασμένο σύστημα των πανελληνίων εξετάσεων, είχε τη δυνατότητα να αποφασίσει για τις σπουδές και την επαγγελματική σταδιοδρομία της με γνώμονα τις δεξιότητες και τα ενδιαφέροντά της;

Συναντώ τον σύμβουλο επαγγελματικού προσανατολισμού, Σπύρο Μιχαλούλη, στα γραφεία της εταιρείας «Orientum». Σκοπός της επίσκεψής μου είναι να πραγματοποιήσω ένα προσωπικό πείραμα που θα με φέρει αντιμέτωπο, σχεδόν 20 χρόνια μετά, με τις τυχαίες επιλογές που έκανα στα 18 και με οδήγησαν εξίσου τυχαία στο σημερινό μου επάγγελμα. Κάνω άραγε μια δουλειά που συμβαδίζει με τις δεξιότητες και τα ενδιαφέροντά μου; Που αλλού θα μπορούσα να εργαστώ; «Ο επαγγελματικός προσανατολισμός είναι μια διαδικασία που αποτελείται από τρία βασικά στάδια: Την πληροφόρηση, τη διάγνωση μέσω ψυχομετρικών εργαλείων και τέλος τη συμβουλευτική διαδικασία. Και τα τρία είναι εξίσου σημαντικά, έτσι ώστε ο συμβουλευόμενος να οδηγηθεί στην πιο κατάλληλη επιλογή. Στην περίπτωσή σου θα χρησιμοποιήσουμε πρώτα κάποια ψυχομετρικά τεστ», μου λέει ο Σπύρος, ετοιμάζοντας τους κωδικούς για να μπω στο διαδίκτυο. «Συνολικά είναι πέντε φόρμες, οι οποίες περιέχουν ένα τεστ επαγγελματικών ενδιαφερόντων, ένα τεστ κινήτρων, ένα τεστ χαρακτηριστικών προσωπικότητας, ένα τεστ αριθμητικού συλλογισμού και ένα λεκτικού. Σε δυο ώρες θα τα ‘χεις τελειώσει – μετά θα συζητήσουμε περαιτέρω τόσο για τη δουλειά σου όσο και για τις επιλογές που θα είχες αν ήσουν σήμερα 18 ετών».

Ξεκινώ με το τεστ ενδιαφερόντων, το οποίο αποτελείται από 190 ερωτήσεις που περιγράφουν διαφορετικές επαγγελματικές δραστηριότητες. Σε κάθε ερώτηση καλούμαι να δηλώσω -σε μια 6βάθμια κλίμακα- το βαθμό που θα με ενδιέφερε να ασχοληθώ στο μέλλον με τη συγκεκριμένη δραστηριότητα – αν και μεταξύ μας αμφιβάλω αν θα ‘χω την «τιμή» με την ανεργία στο 30%. Συνολικά, η φόρμα περιλαμβάνει έξι επαγγελματικούς τύπους (Πρακτικός, Ερευνητικός, Καλλιτεχνικός, Κοινωνικός, Επιχειρηματικός και Συμβατικός) και 38 επαγγελματικές κατηγορίες. Σε μισή ώρα έχω ξεμπερδέψει και ρίχνομαι στο επόμενο τεστ: Αυτό των χαρακτηριστικών προσωπικότητας, το οποίο περιλαμβάνει 180 προτάσεις που ερευνούν τις πέντε βασικές διαστάσεις της προσωπικότητας ενός ατόμου, καθώς και 24 προτάσεις εγκυρότητας, οι οποίες μετρούν κοινωνικά αποδεκτές απαντήσεις. Ο Σπύρος με προειδοποιεί πως στο συγκεκριμένο τεστ θα πρέπει να είμαι απολύτως ειλικρινής στις απαντήσεις μου, διότι περιέχει μια «Κλίμακα Ψεύδους», η οποία αποκαλύπτει αν ο εξεταζόμενος προσπάθησε να παρουσιάσει μια καλύτερη εικόνα του εαυτού του, αλλά και μία «Κλίμακα Κοινωνικής Επιθυμητότητας» για τα ξεφτέρια που δίνουν κοινωνικά αποδεκτές απαντήσεις αντί για εκείνες που τους αντιπροσωπεύουν πραγματικά. Το επόμενο μισάωρο σφιχταγκαλιάζομαι με όση ειλικρίνεια διαθέτω και απαντώ σε μια κατοστάδα άβολες ερωτήσεις για το «αν έχω κλέψει», «αν χτυπήσει κάποιον», «αν έχω ευχηθεί το κακό ενός συνανθρώπου μου» και διάφορες άλλες creepy προτασούλες που με βάζουν σε σκέψεις για το τι σόι άνθρωπος είμαι.

Ενοχικός και μπερδεμένος, ξεκινάω το επόμενο τεστ, το οποίο εξετάζει μέσα από ένα ερωτηματολόγιο τον βαθμό στον οποίο διαθέτω συγκεκριμένες εργασιακές αξίες και κίνητρα. Κοινώς, τι με κινητοποιεί περισσότερο στον εργασιακό μου χώρο, αλλά και τι αποτελεί κριτήριο για την επιλογή ή την απόρριψη μιας δουλειάς. Η κλίμακα που εξάγονται τα αποτελέσματα είναι από το ένα έως το 10, όπου οι βαθμοί ένα έως τρία υποδεικνύουν χαμηλή σημαντικότητα μια αξίας ή ενός κινήτρου, οι βαθμοί τέσσερα έως εφτά μέτρια και οι βαθμοί οκτώ έως 10 υψηλή. Σε γενικές γραμμές αυτό είναι μάλλον το πιο χαλαρό τεστ –το ξεπετάω σχετικά γρήγορα για να συνεχίσω αμέσως μετά με τις «σπαζοκεφαλιές» της φόρμας αριθμητικού και λεκτικού συλλογισμού. Τα δύο τελευταία ερωτηματολόγια ζητούν από τον εξεταζόμενο διαφορετικά πράγματα: Το πρώτο να ερμηνεύσει μια σειρά από αριθμητικές πληροφορίες και να απαντήσει σε κάποιες ερωτήσεις εφαρμοσμένης λογικής, κάνοντας μαθηματικές πράξεις και το δεύτερο να κατανοήσει τη «σχέση» που διέπει κάποια ζευγάρια λέξεων.

Φωτογραφία του χρήστη του Flickr ΒΜclvr

Ολοκληρώνω τον μαραθώνιο των τεστ με έναν αμυδρό πονοκέφαλο να μου χτυπά εμψυχωτικά την πλάτη, την ώρα που ο Σπύρος εξετάζει τα αποτελέσματα. Λίγο αργότερα ξεκινά την ανάλυση από το τεστ προσωπικότητας, στο οποίο χωρίς πολλές περιστροφές σημειώνω ιστορικά χαμηλά στην κλίμακα «Ευσυνειδησίας», βαράω κόφτες στον «Νευρωτισμό», κερδίζω το βραβείο «Θανάσης Βέγγος» στην «Καλοσύνη», αποτελώ μια χρυσή μετριότητα στην «Εξωστρέφεια» και παλεύω να σώσω την παρτίδα με γκολ στο ’90 στην «Δεκτικότητα στην Εμπειρία» εκεί όπου στις υποκατηγορίες «Φαντασία», «Αισθητική» και «Συναισθήματα» σημειώνω σταλινικά ποσοστά. «Τα ψυχομετρικά τεστ αποτελούν ένα συμπληρωματικό εργαλείο για τον σύμβουλο –επί της ουσίας έχουν τη χρησιμότητα μιας ακτινογραφίας», μου λέει ο ειδικός. «Δεν βασιζόμαστε αποκλειστικά σε αυτά. Ας δούμε ομως τι σκόραρες, στο τεστ ενδιαφερόντων». Στην οθόνη του υπολογιστή εμφανίζεται μια νέα σελίδα με πολύχρωμους πίνακες. «Οι επαγγελματικές κατηγορίες που παρατηρείται ο υψηλότερος βαθμός ενδιαφέροντος σε εσένα είναι οι: “Συγγραφή και ΜΜΕ”, “Μάρκετινγκ και Διαφήμιση”, “Πολιτική και Διπλωματία”, “Φιλανθρωπία και Εθελοντισμός”, “Θεολογία και Ποιμαντική” [WHAAAAAAA????], “Tέχνες Έκφρασης και Ψυχαγωγίας”, ενώ τα χαμηλότερα ποσοστά σου σημειώνονται στα “Χρηματοοικονομικά”, την “Οργάνωση Γραφείου”, τη “Νομική”, τις “Τεχνικές Εργασίες”, τις “Ένοπλες Δυνάμεις”, τον “Τουρισμός και τη Φιλοξενία”, τα “Logistics”, τις “Πωλήσεις» και τέλος τη “Λογιστική”. Σκοράρεις δηλαδή καλύτερα σε δραστηριότητες που ανήκουν στους τρεις -από τους έξι- Επαγγελματικούς Τύπους του τεστ: Στον Καλλιτεχνικό, τον Επιχειρηματικό και τον Κοινωνικό. Αντιθέτως έχεις χαμηλά σκορ στους υπόλοιπους, τον Συμβατικό, τον Πρακτικό και τον Ερευνητικό. Εν ολίγοις, καλώς βρίσκεσαι στο χώρο των ΜΜΕ -βάσει του συγκεκριμένου τεστ- ενώ αν κάποια στιγμή ήθελες να κατευθυνθείς προς μια καινούρια επαγγελματική δραστηριότητα θα σε συμβούλευα να αναζητήσεις εργασία στη διαφήμιση όπου σε ευνοούν οι δεξιότητές και τα κίνητρά σου. Τώρα πάλι αν ήσουν 18 ετών και είχες περάσει, για παράδειγμα, σε ένα ΤΕΙ Λογιστικής είναι σχεδόν βέβαιο ότι ουδέποτε θα εργαζόσουν ως λογιστής. Δυστυχώς πολλά παιδιά την πατάνε έτσι – εισέρχονται σε σχολές που στην πραγματικότητα δεν τους ενδιαφέρουν καθόλου και εν τέλει αναγκάζονται να αναζητήσουν εναλλακτικές λύσεις μετά το πανεπιστήμιο, ενώ θα μπορούσαν να έχουν το χρόνο με το μέρος τους και να αναπτυχθούν προς τη σωστή κατεύθυνση. Πως όμως, όταν το εκπαιδευτικό σύστημα δεν τα προσανατολίζει επαγγελματικά, με αποτέλεσμα να βγαίνουν από το σχολείο χωρίς να γνωρίζουν καν τις δεξιότητές τους και χωρίς να έχουν ποτέ καλλιεργήσει τα ενδιαφέροντά τους;».

Φωτογραφία του χρήστη του Flickr Ramona August

Περνά στην επόμενη καρτέλα αποτελεσμάτων, η οποία αφορά τα επαγγελματικά μου κίνητρα. « Στο παρακάτω διάγραμμα καταγράφονται τα σκορ σου σε 16 εργασιακές αξίες με φθίνουσα σειρά. Από την κατηγορία με τον υψηλότερο βαθμό σημαντικότητας προς εκείνη με τον χαμηλότερο. Ουσιαστικά εδώ βλέπουμε τι σε κινητοποιεί…», μου λέει. «Στην πρώτη θέση με το υψηλότερο σκορ είναι οι προσωπικές σου αρχές – τα άτομα που συνήθως εμφανίζουν υψηλό σκορ σε αυτή την κατηγορία θέλουν να απασχολούνται σε ένα εργασιακό περιβάλλον όπου η κουλτούρα του συνάδει σε μεγάλο βαθμό με την προσωπικότητα και τις ατομικές τους αξίες. Διαφορετικά δεν μπορούν να λειτουργήσουν. Επίσης, σημαντικά κίνητρα για εσένα είναι η ανεξαρτησία, οι μετακινήσεις καθώς και η προσωπική ζωή. Σε κινητοποιεί θετικά -είσαι αποδοτικότερος δηλαδή- όταν πραγματοποιείς συχνά ταξίδια, αλλά και όταν έχεις την ελευθερία να παίρνεις μόνος σου τις αποφάσεις για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση του έργου που παράγεις. Επίσης, θεωρείς σημαντικό να έχεις επαρκή χρόνο για άλλες δραστηριότητες π.χ κοινωνικές, οικογενειακές, ψυχαγωγικές. Στον αντίποδα, οι εργασιακές αξίες που φαίνεται να μην σε κινητοποιούν επαρκώς είναι οι «Οικονομικές Απολαβές», το «Κύρος και η Φήμη» και τέλος η «Εξουσία». Κοινώς, δεν αποτελούν κίνητρο για σένα τα bonus και οι παροχές, καθώς δεν θεωρείς ότι αντικατοπτρίζουν την ποιότητα της δουλειάς σου, ενώ την ίδια ώρα δεν σε ενδιαφέρει αν μέσω της επαγγελματικής σου δραστηριότητας θα εξασφαλίσεις την υπόληψη και την αναγνώριση του κοινωνικού σου περιβάλλοντος. Τέλος, σημειώνεις πολύ χαμηλό σκορ στην «Εξουσία» που σημαίνει ότι δεν θέλεις να εποπτεύεις, να οργανώνεις και να συντονίζεις τη δουλειά άλλων ανθρώπων με εταιρικούς όρους. Σήμερα δυστυχώς πολλοί επαγγελματίες αγνοούν ποιες είναι οι εργασιακές αξίες που τους κινητοποιούν στη δουλειά τους με αποτέλεσμα να επιλέγουν επαγγέλματα που τους κάνουν δυστυχισμένους».

Καθώς ο Σπύρος αναλύει τα τεστ, σκέφτομαι πόσο χρήσιμα θα ήταν αυτά τα ψυχομετρικά εργαλεία στα ελληνικά σχολεία. Εκεί όπου χιλιάδες ξαναμμένοι έφηβοι και έφηβες ποντάρουν στα «αγιασμένα» στυλό της εκκλησίας για το μέλλον τους, αγνοώντας πλήθος σημαντικών πληροφοριών που αφορούν τους ίδιους. «Τα περισσότερα παιδιά αποφασίζουν για τις σπουδές και την επαγγελματική τους σταδιοδρομία είτε βασιζόμενα αποκλειστικά στο ένστικτό τους είτε απλώς συμβιβάζονται με τις επιθυμίες των γονιών τους και τις προτροπές τρίτων», μου λέει ο Σπύρος. «Κάποια πιθανώς να μην ασχοληθούν ποτέ με τομείς όπου είναι πραγματικά καλοί. Κι αυτό είναι ένα λάθος που ξεκινά από τα πρώτα στάδια της εκπαίδευσης».

Μου βγάζει μια τρίτη καρτέλα με διάφορες σχολές, οι οποίες προκύπτουν από τα τεστ που πραγματοποίησα. Στην πρώτη θέση με ποσοστό 83% είναι το Τμήμα «Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης» του ΕΚΠΑ, ενώ ακολουθούν διάφορες σχολές δημοσιογραφίας οι οποίες ουδέποτε μπήκαν στο μηχανογραφικό μου αλλά και τμήματα όπως το «Θεάτρου» και «Κινηματογράφου» του ΑΠΘ, το «Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών» αλλά και η κορυφαία όλων: Το «Πρόγραμμα Εκκλησιαστικής Μουσικής και Ψαλτικής» του Ηρακλείου Κρήτης. Να ωραίες προοπτικές, αριστερός ψάλτης κι όλη πτέρυγα δική μου να την οργώνω πάνω, κάτω.

Ρωτώ τον Σπύρο ποιοι άνθρωποι τον επισκέπτονται στις μέρες μας για επαγγελματικές συμβουλές. «Δουλεύουμε περισσότερο με εταιρείες ή νεαρά άτομα που αναζητούν μια εξειδικευμένη πληροφόρηση σχετικά με τις σπουδές τους. Αντιθέτως, οι άνθρωποι που έχουν διαγράψει ήδη μια διαδρομή σε ένα συγκεκριμένο χώρο -ακόμα κι αν έχουν επιλέξει μια δουλειά που δεν τους ταιριάζει- δύσκολα θα ζητήσουν βοήθεια. Το να παραδεχθείς ότι έχεις κάνει μια εσφαλμένη επαγγελματική επιλογή είναι επίπονη εσωτερική διαδικασία –συνήθως παλεύουν να βρουν την άκρη μόνοι τους. Το σημαντικό είναι να καταλάβει κανείς πως πάντα υπάρχουν εναλλακτικές επιλογές. Ακόμα και στην σημερινή Ελλάδα μπορεί κάποιος να δραστηριοποιηθεί επαγγελματικά σε τομείς που δεν φανταζόταν ποτέ. Και δεν τους φανταζόταν γιατί, όταν έπρεπε, κανένας δεν τον ενημέρωσε για αυτούς».