Λαογραφικό Κέντρο Κίτσου Μακρή στον Άναυρο του Βόλου

Το «Λαογραφικό Κέντρο Κίτσου Μακρή» (ΛΚΚΜ) περιήλθε στην κατοχή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας με δωρεά της οικογένειας του λαογράφου Κίτσου Μακρή (1917-1988), μετά το θάνατό του και σύμφωνα με δική του επιθυμία. Από το 1997 λειτουργεί ως Παράρτημα της Βιβλιοθήκης & Κέντρου Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (ΒΙΚΕΠΠΘ) με κύριο στόχο να προσφέρει οργανωμένη πρόσβαση στη συλλογή του λαογράφου.

Ο Κίτσος Α. Μακρής αφιέρωσε τη ζωή του στην ελληνική λαϊκή τέχνη και λαογραφία.

Το «Λαογραφικό Κέντρο Κίτσου Μακρή» στεγάζεται στο σπίτι του Κίτσου Μακρή, το οποίο κτίστηκε το 1955 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αργύρη Φιλιππίδη. Πρόκειται για μια διώροφη μονοκατοικία εμβαδού 180 τ.μ., που διατηρεί στοιχεία της παραδοσιακής πηλιορείτικης αρχιτεκτονικής. Σε όλους τους χώρους του σπιτιού είναι εμφανής η “σφραγίδα” του Κίτσου Μακρή σε τοιχογραφίες, ψηφιδωτά και οροφογραφίες με κορυφαία τη μεγάλη φρίζα του καθιστικού, που ταξιδεύει τον επισκέπτη στα χωριά του Πηλίου, όπως φαίνονται από τον Παγασητικό. Στο ισόγειο βρίσκεται η λαογραφική συλλογή, το γραφείο του λαογράφου και ο χώρος του καθιστικού, ενώ στον όροφο τα υπνοδωμάτια και οι χώροι υγιεινής.

Τοιχογραφία του Θεόφιλου με τίτλο ‘Οι τρεις Καπεταναίοι συμφιλιωθέντες’,1898

Ο χώρος του γραφείου, μικρός μα γεμάτος από βιβλία, φωτογραφίες και ενθυμήματα, υπήρξε ο αγαπημένος χώρος δουλειάς και δημιουργίας του λαογράφου, γι’ αυτό και επιλέχτηκε να διατηρηθεί το ύφος και ο χαρακτήρας που του είχε δώσει ο ίδιος ο Κίτσος Μακρής.

Ο χώρος του καθιστικού έχει τη μορφή Πηλιορείτικου δοξάτου με την ξυλόγλυπτη τοξοστοιχία και τις αριστουργηματικές ξυλόγλυπτες οροφές του 18ου αιώνα από το σπίτι του Μπαντή στη Δράκεια, που έχει κατεδαφιστεί. Στη φρίζα του καθιστικού απεικονίζεται ο Βόλος και το Πήλιο, ζωγραφισμένα από το λαογράφο. Εκεί βρίσκεται και η βιτρίνα, που αναφέρεται στη ζωή και το έργο του Κίτσου Μακρή και περιλαμβάνει προσωπικά του αντικείμενα, εικόνες από τη ζωή του, το συγγραφικό του έργο και τις τιμητικές του διακρίσεις.

Δείγματα της Συλλογής του ΛΚΚΜ

Ιδιαίτερο λαογραφικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν αντικείμενα και έργα λαϊκών δημιουργών που συγκέντρωσε και πολλές φορές διέσωσε ο Κίτσος Α. Μακρής. Το υλικό αυτό εντάσσεται χρονολογικά στον 18ο, 19ο και 20ο αιώνα και προέρχεται κυρίως από την περιοχή του Πηλίου. Πρόκειται για ξυλόγλυπτα, αντιπροσωπευτικά δείγματα εκκλησιαστικής τέχνης, μεταβυζαντινές εικόνες, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, αργυροχρυσοχοΐας και χαλκουργίας, κεραμικά, μουσικά όργανα ,καθώς επίσης και αντικείμενα μικροτεχνίας.

Μοναδικές στο είδος τους είναι οι τοιχογραφίες των Παγώνηδων (πατέρα και γιου), ζωγράφων από τους Χιονιάδες της Ηπείρου. Κορυφαίο έργο της διακοσμητικής ζωγραφικής των αρχοντικών του Πηλίου αποτελεί η μεγάλη τοιχογραφία-τοπιογραφία του πατέρα Παγώνη, που ήταν το κύριο ζωγραφικό θέμα του παράσπιτου του αρχοντικού Τριανταφύλλου στη Δράκεια Πηλίου (1832). Πολύ σημαντικές είναι οι τοιχογραφίες-τοπιογραφίες του γιου του, Θανάση Παγώνη, που προέρχονται από το πατρικό του σπίτι στη Δράκεια (1870), καθώς και το μοναδικής σημασίας λαϊκό πορτρέτο του Ρήγα Φεραίου.

Τοιχογραφία του Θεόφιλου με τίτλο ‘Οι τρεις Καπεταναίοι συμφιλιωθέντες’,1898

Ιδιαίτερη θέση στη λαογραφική συλλογή κατέχουν τα 25 έργα του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου Χατζημιχαήλ (†1934), ο οποίος έζησε στο Πήλιο από τα τέλη του 18ου αιώνα μέχρι το 1927. Εργα του όπως “Οι Νεόνυμφοι”, “Οι τρεις Καπεταναίοι συμφιλιωθέντες”, “Ο χαιρετισμός του Μάη” ,καθώς και εικόνες του ιδίου με σημαντικότερη την “Παναγία Βρεφοκρατούσα” ,κεντρίζουν το ενδιαφέρον του επισκέπτη. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Κίτσος Μακρής με το βιβλίο του “Ο ζωγράφος Θεόφιλος στο Πήλιο” (1939) συγκαταλέγεται στους πρώτους μελετητές του.

Καράβια, γοργόνες και άλλα ναυτικά θέματα, έργα του λαϊκού ζωγράφου και ναυπηγού Ν. Χριστόπουλου (1880-1967) κοσμούν τον τοίχο πλάι στην εσωτερική σκάλα του κτηρίου. Τέλος αξιόλογες είναι οι χάρτινες εικόνες και κυρίως οι δύο χάλκινες μήτρες από τις οποίες τυπώνονταν οι εικόνες αυτές σε εργαστήρια του Αγίου Όρους και μοιράζονταν από τους μοναχούς στις διάφορες περιοδείες τους.

Εκπαιδευτικά Προγράμματα ΛΚΚΜ

Από το Σεπτέμβριο του 2002 φιλοξενούνται στο χώρο του «Λαογραφικού Κέντρου Κίτσου Μακρή» εκπαιδευτικά προγράμματα με στόχο την εξοικείωση των παιδιών με τη λαϊκή τέχνη και την ελληνική παράδοση. Οι επισκέψεις των σχολικών μονάδων και η συμμετοχή στα εκπαιδευτικά προγράμματα καθορίζονται μετά από συνεννόηση με τους υπευθύνους του Λαογραφικού Κέντρου. Τηλέφωνο: 2421 074369

Βιογραφικό-Κίτσος Μακρής

Ο Κίτσος Μακρής γεννήθηκε το 1917 στη Λάρισα και από το 1926 ως το θάνατό του, το 1988, κατοικούσε στο Βόλο. Ασχολήθηκε με το έργο του ζωγράφου Θεόφιλου και το 1939 εξέδωσε το πρώτο του βιβλίο με τίτλο «Ο ζωγράφος Θεόφιλος», που ήταν και η πρώτη ελληνική μελέτη για το θέμα αυτό. Με τη βοήθεια της γυναίκας του Κυβέλης, που είναι φωτογράφος, αποτύπωνε τα μνημεία της λαϊκής τέχνης του Πηλίου. Κατά τη διάρκεια της κατοχής πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Πρωτοστάτησε στην ίδρυση της «Δημοκρατικής Συνεργασίας» και εκλέχτηκε τρεις φορές Δημοτικός Σύμβουλος.

Υπήρξε Διευθυντής το Παραρτήματος Θεσσαλίας του Εθνικού Οργανισμού Ελληνικής Χειροτεχνίας. Ταξίδεψε σε ολόκληρη την Ελλάδα και το εξωτερικό αναζητώντας τις αλληλεπιδράσεις και εξελίξεις στην λαϊκή μας τέχνη. Είχε περισσότερη εξειδίκευση στο λαϊκό εικαστικό έργο, προχωρώντας στη διεύρυνση του οικονομικού και κοινωνικού υπόβαθρου.

Έδωσε πολλές διαλέξεις και μαθήματα σε ολόκληρη την Ελλάδα και παράλληλα αρθρογραφούσε σε εφημερίδες και περιοδικά, διοργάνωσε εκθέσεις για τη λαϊκή τέχνη στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Για το έργο του τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών, Επίτιμος Διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Έχει εκδώσει 47 βιβλία και μελέτες, πολλά από τα οποία μεταφράστηκαν στην Αγγλική, Γερμανική και Σερβική γλώσσα. Ο Μακρής πριν πεθάνει το 1988, χάρισε το σπίτι – μουσείο του στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας, που το χρησιμοποιεί ως Κέντρο Ερευνών και Μουσείο. Σήμερα αποτελεί μια υποχρεωτική τουριστική στάση για τα σχολεία όλης της Ελλάδας και πρόσφατα το επισκέφτηκαν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και άλλοι επίσημοι. Ο Μακρής αποτελεί και σήμερα ένα παράδειγμα μεγάλης κουλτούρας, η ανάμνησή του είναι ακόμη παρούσα σε σημαντικούς κύκλους τέχνης, υπήρξε φίλος των μεγαλύτερων προσωπικοτήτων της εποχής του και στο σπίτι – μουσείο του μπορούν να θαυμαστούν οι πίνακες του ζωγράφου Θεόφιλου.