Η συναισθηματική γλώσσα των παιδιών: Πώς να ακούσετε αυτά που δεν λένε

Από τη Δωροθέα Πέρπερα

Τα παιδιά δεν εκφράζουν πάντα τα συναισθήματά τους με λόγια. Συχνά μιλούν μέσα από πράξεις, βλέμματα ή ακόμη και σιωπή. Μελετώντας το έργο της ψυχολόγου Έλενας Σωτηροπούλου (ειδική σε θέματα παιδιών και συναισθημάτων, Αθήνα, 2018), μαθαίνουμε ότι η αναγνώριση των συναισθημάτων των παιδιών δημιουργεί γέφυρα εμπιστοσύνης και ασφάλειας.

Αν ρωτούσαμε τον ειδικό συναισθηματικής νοημοσύνης Daniel Goleman (Η.Π.Α., 1995), θα μας εξηγούσε πως η γλώσσα του σώματος αποκαλύπτει περισσότερα από ό,τι λένε οι λέξεις και παρέχει πολύτιμη πληροφορία στους γονείς για το πώς νιώθει το παιδί.

Η γλώσσα του σώματος αποκαλύπτει συναισθήματα που δεν εκφράζονται με λόγια. Μια σφιγμένη γροθιά ή ένα κατσούφικο βλέμμα μπορεί να υποδηλώνει θυμό, λύπη ή φόβο. Με βάση τις μελέτες του Goleman (ειδικός συναισθηματικής νοημοσύνης, Η.Π.Α., 1995), οι γονείς μπορούν να παρατηρούν αυτά τα σημάδια και να ρωτούν ήπια: «Βλέπω ότι στεναχωριέσαι ή θυμώνεις. Θέλεις να μου πεις τι σε ενόχλησε;» Με αυτόν τον τρόπο, το παιδί νιώθει ότι γίνεται κατανοητό και τα συναισθήματά του αποκτούν αξία.

Το παιχνίδι αποτελεί έναν ακόμη καθρέφτη των συναισθημάτων των παιδιών. Σύμφωνα με την ψυχολόγο Βάσω Κοντογεώργη (ειδική στην ψυχολογία του παιχνιδιού, Αθήνα, 2016), μέσα από το παιχνίδι, τα παιδιά συχνά εκφράζουν φόβους, ανησυχίες ή θυμό που δεν μπορούν να πουν με λόγια. Ένα παιδί μπορεί να κρατά τη Barbie ή τον Spiderman και, μιμούμενο τη φωνή τους, να λέει: «Δεν θέλω να πάω στο σχολείο, φοβάμαι!» ή να ρίχνει το παιχνίδι κάτω με ένταση. Παρατηρώντας τέτοιες στιγμές, οι γονείς μπορούν να απαντήσουν: «Άκουσα πως η Barbie φοβάται… μήπως νιώθεις κι εσύ έτσι σήμερα;» ή απλώς να μείνουν δίπλα του, δείχνοντας ενδιαφέρον με το βλέμμα και την παρουσία τους, χωρίς πίεση.

Η αναγνώριση και η επιβεβαίωση των συναισθημάτων είναι καθοριστική για τη δημιουργία ασφαλούς δεσμού. Όπως αναφέρει ο καθηγητής ψυχολογίας Κώστας Κουτσούκος (ΑΠΘ, 2017, ειδικός στην επικοινωνία με παιδιά και εφήβους), όταν ένα παιδί λέει: «Δεν θέλω να πάω στον παιδικό σταθμό ή στη δραστηριότητά μου σήμερα», η απάντηση του γονιού: «Καταλαβαίνω. Φαίνεται ότι νιώθεις ανασφάλεια. Θέλεις να μου πεις τι σε φοβίζει;» δείχνει ότι το παιδί γίνεται κατανοητό χωρίς πίεση. Με βάση αυτές τις πρακτικές, το παιδί μαθαίνει να εκφράζει τα συναισθήματά του με λόγια, να αναπτύσσει ενσυναίσθηση και κοινωνική νοημοσύνη, ενώ νιώθει ασφάλεια και εμπιστοσύνη στον γονιό του.

Μερικές φορές, η πιο ισχυρή στρατηγική είναι η σιωπή. Σύμφωνα με τις μελέτες της Μαρίας Λεμονίδου (ψυχολόγος, ειδική στη σιωπή και μη λεκτική επικοινωνία με παιδιά, Αθήνα, 2019) και του νευροψυχολόγου παιδιών Daniel Siegel (Η.Π.Α., 2011, ειδικός στην ανάπτυξη του παιδικού εγκεφάλου και στη συναισθηματική ρύθμιση), η παρουσία του γονιού δίπλα στο παιδί, χωρίς λόγια, με ένα ήρεμο αγκάλιασμα ή κρατώντας το χέρι του, δίνει στο παιδί την ασφάλεια που χρειάζεται για να εκφραστεί όταν νιώσει έτοιμο. Παρατηρώντας μικρές κινήσεις, όπως το τρίψιμο των χεριών, τη στροφή του κεφαλιού ή τις αλλαγές στην αναπνοή, οι γονείς αποκωδικοποιούν τη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού χωρίς να απαιτούν εξηγήσεις εκείνη τη στιγμή.

Η κατανόηση της συναισθηματικής γλώσσας των παιδιών έχει θετικά αποτελέσματα όχι μόνο για τη σχέση γονιού–παιδιού αλλά και για την ανάπτυξη του ίδιου του παιδιού. Αν ανατρέξουμε ξανά στο έργο της Σωτηροπούλου (2018, ψυχολόγος, ειδική σε θέματα παιδιών και συναισθημάτων), βλέπουμε ότι τα παιδιά που νιώθουν ότι τα συναισθήματά τους γίνονται κατανοητά και αποδεκτά αυξάνουν την αυτοεκτίμησή τους, μειώνουν το άγχος, αναπτύσσουν κοινωνικές δεξιότητες και μαθαίνουν να επικοινωνούν αποτελεσματικά με τους άλλους.

Κατανοώντας τη συναισθηματική γλώσσα των παιδιών, οι γονείς χτίζουν μια βαθύτερη σχέση εμπιστοσύνης και δημιουργούν ένα ασφαλές περιβάλλον όπου κάθε βλέμμα, παιχνίδι και σιωπή γίνεται πολύτιμο μήνυμα που ενώνει τις καρδιές και δημιουργεί δεσμούς που διαρκούν για πάντα.