Εισήγηση της φιλολόγου Δωροθέας Πέρπερα για την ιστορία και τον πολιτισμό του  χωριού  Τρίκερι Μαγνησίας στην εκδήλωση με θέμα  «…Mιά κόρη Τρικεριώτισσα…» που διοργάνωσε ο Πολιτιστικός  και Εξωραϊστικός  Σύλλογος  Τρικερίου σε συνεργασία με την  Περιφέρεια Θεσσαλίας – Περιφερειακή Ενότητα Μαγνησίας και Σποράδων σε αίθουσα του Εκπαιδευτικού Οργανισμού «ΙΕΚ ΔΗΜΗΤΡΑ», την Κυριακή 18 Μαρτίου στις 11.30 πμ. Στην εκδήλωση  προβλήθηκε  το ομώνυμο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ3  διανθισμένο με χορούς της περιοχής:

Το χωριό Τρίκερι ,είναι μια ιστορική ναυτική πολιτεία , χτισμένη αμφιθεατρικά στo τελείωμα  της χερσονήσου της Μαγνησίας και  στην κορυφή του απότομου εκεί λόφου . Κυριαρχούν εδώ τα λευκά σπίτια, τα παλιά αρχοντικά και τα λιθόστρωτα καλντερίμια .Είναι γνωστό ως “φρουρός τριών θαλασσών” καθώς περιστοιχίζεται από τον Παγασητικό στο βορρά, τον Β. Ευβοϊκό στα νότια και το Αιγαίο στα ανατολικά.

Το Τρίκερι μέχρι την δεκαετία του 1970 δεν διέθετε πρόσβαση από χερσαίο δρόμο και η επικοινωνία γινόταν αποκλειστικά με πλοίο από την απέναντι ακτή της Μαγνησίας. Ο δρόμος που συνδέει το Τρίκερι με το υπόλοιπο Πήλιο έγινε μόλις το 1984. Λόγω της ευκολότερης πρόσβασης από την θάλασσα απέκτησε χαρακτήρα νησιού και ανέπτυξε ιδιαίτερα την ναυτιλία. Ένα χωριό τόσο γραφικό που λες ότι ο χρόνος δεν κύλησε εδώ .

Τρίκερι είναι ουσιαστικά η στενή χερσόνησος που αρχίζει μετά τη Μηλίνα Πηλίου και περιλαμβάνει το χωριό και έδρα της κοινότητας Τρίκερι ή Χώρα, το νησάκι Παλαιό Τρίκερι και τους οικισμούς Αγία Κυριακή, Μύλος, Γεροπλίνα και Κόττες.

Λόγω της γεωγραφικής θέσης  της περιοχής στη μαγνησιακή χερσόνησο , είναι εμφανής ακόμη και στην προϊστορία. Η παράδοση αναφέρει ότι ο Αίας ο Λοκρός κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του από την Τροία προσέγγισε στο Τρίκερι (στο σημείο που βρίσκεται σήμερα το φανάρι) όπου και έχασε  το σκύλο του σε κυνήγι. Σε ανάμνηση του γεγονότος αυτού η περιοχή του Τρίκερι ονομάζεται Αιάντειο ακρωτήρι στη δε σφραγίδα του πρώην Δήμου Αιαντείου, τη σημερινή κοινότητα Τρικέρων , απεικονίζεται η μορφή ενός σκύλου.

Η αρχική κατοίκηση των Τρικεριωτών ήταν στο γραφικό νησάκι Παλαιά Τρίκερι, την αρχαία Κικύνηθο είσοδο του Παγασητικού.Εκεί εγκαταστάθηκαν στα χρόνια του 16ου με 17ου αιώνα ομάδες κυνηγημένων Ελλήνων από τα Κάκλα της Μάνης, που ασχολήθηκαν με το ψάρεμα και τα σφουγγάρια. Μη μπορώντας όμως να αντέξουν τις συχνές επιδρομές των Βερβερινών και Αλγερινών πειρατών εγκατέλειψαν στα μισά του 17ου αιώνα το νησί και ήλθαν να εγκατασταθούν για μεγαλύτερη ασφάλεια στον απόκρημνο αυτό βράχο 300 μ. πάνω από τη θάλασσα. Oι άνθρωποι μετοίκησαν εκεί όπου δεν θα ήταν ευάλωτοι στους πειρατές, σε μέρος που «ελέγχει και δεν ελέγχεται», και όπου θα είχαν και περισσότερα εδάφη. Εκτός από τους εκδιωγμένους Μανιάτες, εποίκισαν την περιοχή στις αρχές του 18ου αιώνα και Bλάχοι της Πίνδου. Αυτοί, μαζί με τους γηγενείς έχτισαν το Τρίκερι.

Η ρυμοτομία με τα στενά δρομάκια σε ένα σύνολο κύκλων και καθέτων εξυπηρετούσε τα παλαιότερα χρόνια αμυντικούς σκοπούς. Τα σπίτια το ένα δίπλα στο άλλο, σχημάτιζαν με τους εξωτερικούς τείχους ένα κάστρο. Τα καλντερίμια και τα σοκάκια παραμένουν ακόμη πέτρινα και γραφικά, παραπέμποντας στο παρελθόν.

Το νησί Τρίκερι έχει τρία ακρωτήρια τον Κορακιά, τον Παρδαλό, και τον Αλέξη και ίσως από κει να προέρχεται η ονομασία του. Αλλά και το ορεινό χωριό Τρίκερι έχει τρία ακρωτήρια το Αιάντειο, το Τραχήλι, και το Δρέπανο. Άλλη εκδοχή για την ονομασία αναφέρεται στα μικρά πλοιάρια με τα τρία κουπιά τα αποκαλούμενα τριτζέρια, άλλη πάλι στη βλάχικη λέξη «τρέτσερε» ,που σημαίνει δίαυλος, και τη χρησιμοποιούσαν οι ποιμένες που έφερναν τα κοπάδια τους για να ξεχειμωνιάσουν εκεί. Βέβαια έχουμε και την λαϊκή παράδοση που αναφέρει ότι όταν άρχισε η μετοίκηση των κατοίκων στις αρχές του 17 ου αιώνα από το νησί στην απέναντι ακατοίκητη χερσόνησο , είχε ξεκινήσει πορεία με επικεφαλής ιερείς και τον πρωτοπρεσβύτερο , που όμως κρατούσε ένα τρίκερο, ή τρικέρι,ιερό σκεύος που χωρά   τρία κεριά ενωμένα και αναμμένα που συμβολίζουν τις τρεις υποστάσεις της Αγίας Τριάδος . Εκεί που έσβησαν τα τρία κεριά, σταμάτησαν και έχτισαν το χωριό και την εκκλησία, την οποία ονόμασαν Αγία Τριάδα.

Αν και στεριανοί πλέον, οι κάτοικοι δεν ξέχασαν τη θάλασσα. Λόγω του βραχώδους εδάφους, που δεν επέτρεψε την ανάπτυξη της γεωργίας και την έμφυτη αγάπη τους προς το υγρό στοιχείο οι Τρικεριώτες  καταπιάστηκαν με το  εμπόριο και με τα καράβια τους αλώνιζαν τη Μεσόγειο.Τον 18ο αιώνα αποκτούν  σημαντικό στόλο και αναπτύσσουν το διαμετακομιστικό εμπόριο, ενώ ασχολούνται με την αλιεία και τη σπογγαλιεία. Τότε ιδρύθηκε και ο οικισμός Αγία Κυριακή, επίνειο για το Τρίκερι. Στους εκεί ταρσανάδες, τα μικρά ναυπηγεία, ναυπηγούνται στην αρχή μικρά πλοία ,ενώ αργότερα δικάταρτα και τρικάταρτα που αυλακώνουν τις θάλασσες του Αιγαίου ,τη Μαύρη Θάλασσα και τη Μεσόγειο ,μεταφέροντας πηλιορείτικα προϊόντα σε λιμάνια της Ανατολής και Δύσης.Με τα υπερπόντια ταξίδια τους οι ριψοκίνδυνοι Τρικεριώτες απέκτησαν πολλά πλούτη.

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας το Τρίκερι απολάμβανε ιδιαίτερα προνόμια. Ενώ σημαντική υπήρξε μετέπειτα η συμμετοχή των Τρικεριωτών στην Eπανάσταση του 1821.

Κατ’ εξοχήν θαλασσοχώρι το Τρίκερι εξελίχθηκε σε αξιόλογη ναυτική δύναμη στα προεπαναστατικά χρόνια.  Ηταν μία από τις βάσεις της Φιλικής Εταιρείας. Στις  24 Μαρτίου του 1818  οι πρωτεργάτες της Φιλικής Εταιρείας Αθανάσιος Τσακάλωφ και Άνθιμος Γαζής, φτάνουν στο ιστορικό ναυτοχώρι και ιδρύουν την «Εφορείαν Τρικέρων», τμήμα της Φιλικής Εταιρείας. Πολλοί από τους εμποροπλοίαρχους του χωριού μυήθηκαν σ’αυτή.Κι έτσι δημιουργείται η επαναστατική βάση στη Θεσσαλομαγνησία. Οι Τρικεριώτες καπεταναίοι και συνάμα Φιλικοί, συγκεντρώνουν πολεμοφόδια, τρόφιμα, εξοπλίζουν πληρέστερα τα πλοία τους με κανόνια και συγκροτούν επαναστατικά σώματα.Τις προεπαναστατικές ενέργειες τις διευκόλυνε και το ότι το Τρίκερι είχε μείνει απάτητο από τους Τούρκους, οι οποίοι διαφέντευαν την πεδινή περιοχή του Βελεστίνου και του Βόλου.

Μόλις ξέσπασε η Επανάσταση οι Τρικεριώτες  έδωσαν τα πλοία τους για τον Aγώνα, επαναστάτησαν μαζί με την υπόλοιπη Θετταλομαγνησία, ο τόπος τους έγινε επανειλημμένα επίκεντρο επαναστατικών επιχειρήσεων, σκληρών συγκρούσεων ανάμεσα στους επαναστάτες και τους Τούρκους και υποδοχής των καταδιωκόμενων. Από τον Ιούνιο του 1821 μέχρι τον Οκτώβριο του 1823 το Τρίκερι είναι το κέντρο της επανάστασης και το μόνο ελεύθερο μέρος της Μαγνησίας και Θεσσαλίας. Τα τρικεριώτικα καράβια έπαιξαν σημαντικότατο ρόλο στον Αγώνα , με κορυφαίο πρωταγωνιστή ανάμεσα στους καπεταναίους τον ατρόμητο καπετάν Κουτμάνη, που μετά από ναυμαχία έπεσε στα χέρια των Τούρκων και κρεμάστηκε στην Πόλη. Στο Τρίκερι πέθανε ο Πηλιορείτης οπλαρχηγός Κυριάκος Μπασδέκης, οπού κατέφθασε τραυματισμένος μετά την αποτυχία κατάληψης του Βόλου .

Το 1823 ξανάπεσε στα χέρια των Tούρκων, κατέρρευσε οικονομικά και απομονώθηκε. Το 1832  το Τρίκερι μένει έξω από τα σύνορα του Ελληνικού κράτους. Η οριστική του απελευθέρωση πραγματοποιείται στις 2 Νοέμβρη του 1881. Όσα παιδιά γεννήθηκαν εκείνη τη χρονιά στο Τρίκερι πήραν τα ονόματα Ελευθερία και Λευτέρης.

Μετά το 1880, οπότε εντάχθηκε στην ελληνική επικράτεια, άρχισε να συνέρχεται, να ξαναφτιάχνει στόλο και να οργανώνει τη σπογγαλιεία. Η φτώχεια όμως οδήγησε τους Tρικεριώτες και στη μετανάστευση. Στις αρχές του 20ού αιώνα, πολλοί έφυγαν στην Αμερική, ενώ μόνο τα παιδιά των πλούσιων οικογενειών έφυγαν για σπουδές και έμειναν στα αστικά κέντρα. O τόπος ερήμωσε και απομονώθηκε ξανά. Οι εναπομείναντες στο Τρίκερι έγιναν ναυτικοί, ψαράδες ή πήγαν στο Πολεμικό Nαυτικό.

Δείγμα τρανό του ιστορικού μεγαλείου και της παλιάς αρχοντιάς είναι οι εκκλησίες με τα ξυλόγλυπτα τέμπλα, τα πυργόσπιτα των καπεταναίων, τα γραφικά έθιμα του γάμου, της Πασχαλιάς, της Πρωτομαγιάς και η βαρύτιμη χρυσοποίκιλτη γυναικεία φορεσιά.

Οικιστικά, στην κορυφή του Τρικερίου δεσπόζει εκκλησία  της Αγίας Τριάδος του 18ου αι (που χρονολογείται από το 1739). Είναι τρίκλιτη βασιλική με εξαιρετικές τοιχογραφίες και εντυπωσιακό ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο το οποίο είναι παρόμοιο με αυτό του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης.Στην εκκλησία φιλοξενείται και τμήμα από τον θρόνο που προοριζόταν για να καθίσει ο Ναπολέοντας κατά την επίσκεψή του στην Ισπανία. Όταν λοιπόν ο Μέγας Ναπολέων ακύρωσε την επίσκεψή του στη Βαρκελώνη κάποιοι Τρικεριώτες καπεταναίοι τον αγόρασαν το 1815 για λίγους στατήρες σιταριού και τον αφιέρωσαν στην Παναγιά. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσες εκκλησίες είναι και ο Άγιος Αθανάσιος του 1798 και οι  Άγιοι Ανάργυροι του 1780.

Που και που ξεπροβάλλει κάποιο μεγάλο αρχοντικό που ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα σπίτια με τον επιβλητικό όγκο και την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του. Είναι κάποιος από τους τελευταίους πύργους που έχουν απομείνει στο Τρίκερι. Oι τρανοί καραβοκύρηδες έχτιζαν τα πυργόσπιτά τους ογκώδη και γερά σαν κάστρα, τριώροφα, σε θέσεις του χωριού ψηλές και ορθάνοιχτες για ν’ αγναντεύουνε τη θάλασσα. Στέκουν στα πόδια τους αιώνες τώρα υπενθυμίζοντας στον κόσμο τις μέρες δόξας , ακμής και ευμάρειας  αυτής της μικρής ναυτοπολιτείας, Κουτμάνη,Φορτούνα,Κουμπουρέλου,Βογιατζή, Κρητικού και Στάθη Γιάννη. Aνήκουν στον τύπο του βορειοελλαδίτικου αρχοντικού, κατασκευασμένα από συντροφιές Ηπειρωτών μαστόρων που περιδιαβαίνουν τα Πηλιορείτικα χωριά στα μέσα του 18ου αιώνα. Ένα τμήμα του  αρχοντικού  Κουτμάνη έχει ήδη αγορασθεί από την Κοινότητα Τρικέρων και αναμένεται και η αγορά του υπολοίπου προς αναπαλαίωση για να στεγάσει το Ναυτικό Μουσείο και το Πολιτιστικό Κέντρο του δήμου.

Ο λαογραφικός και πολιτισμικός πλούτος της περιοχής έχει διατηρηθεί σε μεγάλο βαθμό , καθώς και ένα πείσμα σε ό,τι αφορά τη διατήρηση εθίμων με αυθεντικό τρόπο.

Ζωντανή διατηρείται ακόμα η παράδοση, που θέλει τις γυναίκες του χωριού να φορούν τις τοπικές χρυσοκεντημένες στολές στις γιορτές και τα γραφικά πανηγύρια.

Εκδηλώσεις που άπτονται των οικογενειακών παραδόσεων είναι ο  γάμος και ο  αρραβώνας. Γίνονται σύμφωνα με τα τοπικά έθιμα ,πραγματοποιούνται ακολουθώντας μια σειρά λαϊκών δρώμενων τα οποία έμμεσα προτείνουν και γνωστοποιούν τη ζωή των προγόνων τους. Ολόκληρο το χωριό –οι καλεσμένοι συμμετέχουν απόλυτα και ταυτίζονται με τους νεόνυμφους.

Η παράδοση δεν είναι ένα μουσείο για τους Τρικεριώτες αλλά μια ζωντανή πραγματικότητα. Εντυπωσιακό παραδοσιακό έθιμο είναι ο χορός για το «ξόδι» (την καλή έξοδο δηλαδή) της Πασχαλιάς, την Παρασκευή της Ζωοδόχου Πηγής, δηλαδή την Παρασκευή αμέσως μετά το Πάσχα. Πρόκειται για το χορό στον οποίο οι γυναίκες του χωριού φορούν την εντυπωσιακή επίσημη παραδοσιακή τους φορεσιά, που αποτελείται από τα κληδοτάρια και τον τσοβρέ, χορεύοντας στην πλατεία του Αγίου Νικολάου της Χώρας. Μοναδική και πανάκριβη στολή  που μάλιστα περνά από γενιά σε γενιά.

Κάθε Πρωτομαγιά επίσης υπάρχει ανάλογη εκδήλωση. Ο χορός αρχίζει από τους αγρούς και ολοκληρώνεται στην πλατεία. Οι Τρικεριώτισσες κάνουν στεφάνι από λουλούδια και το κρεμάνε στην πόρτα του σπιτιού με μια κορδέλα ροζ ή κόκκινη, ώσπου να ξεραθεί. Ως και σήμερα σώζονται παραδοσιακά τραγούδια λόγω της ημέρας, αφιερωμένα στην άνοιξη, την ανθοφορία, και τις τρικεριώτισσες.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν η Βίγλα και ο Φάρος. Στο νότιο μέρος της χώρας του Τρικερίου στη γειτονιά που ονομάζεται Βίγλα υπάρχει μια σπάνιας ομορφιάς θέα, που λόγω της ακραίας θέσης της δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμη από πολύ κόσμο. Παλιά, εκεί ήταν το παρατηρητήριο εναντίον των πειρατών.Στη διαδρομή από Κουκουρούτζο προς Βίγλα περνάει κανείς από τα πανέμορφα πηγάδια και με ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον κτίσματα του 17ου αιώνα της Περδίκης και των Πηγαδιών (έτσι ονομάζονται τα δεύτερα) και από τα οποία παλιότερα υδρεύονταν το Τρίκερι.

Ο φάρος στο Τρίκερι Μαγνησίας κατασκευάστηκε το 1854 από την Γαλλική Εταιρεία Φάρων στο απώτατο άκρο της χερσονήσου ,στο ακρωτήριο Καβούλια στην είσοδο του Παγασητικού κόλπου. Το 2001 χαρακτηρίστηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο.

Το καταπληκτικό πλακόστρωτο μονοπάτι με τις γραφικότατες στροφές που συνδέει το Τρίκερι με το επίνειό του την Αγ. Κυριακή αποτελεί μία από τις ωραιότερες πεζοπορικές δυνατότητες και είναι περίφημο για την κατασκευή του, που για αιώνες ήταν η μοναδική οδός που συνέδεε το Τρίκερι με το λιμάνι του.Το καρνάγιο της Αγίας Κυριακής είναι φημισμένο σε όλη την περιοχή της Μαγνησίας και της Βόρειας Εύβοιας ,καθώς  ναυπηγούνται και επισκευάζονται εκεί με αριστοτεχνικό τρόπο διάφορα σκάφη, κυρίως αλιευτικά.

Αξίζει τέλος να αναφερθεί πως στη διατήρηση και τη διάδοση  της διατροφικής παράδοσης του Τρικερίου συμβάλλει και ο Γυναικείος Αγροτουριστικός Συνεταιρισμός Τρικερίου με τα χειροποίητα προιοντα του : γλυκά του κουταλιού, μαρμελάδες, λικέρ, μπακλαβά, κουλουράκια αλλά και  κούκλες ντυμένες με την παραδοσιακή τρικεριώτικη φορεσιά καθώς και εργόχειρα κεντήματα.

Αναμφισβήτητα λοιπόν οι κάτοικοι του Τρικερίου κρατούν τις παραδόσεις ,τα ήθη και τα έθιμα των προγόνων τους ανεξίτηλα στο πέρασμα του χρόνου!