Οι υποψήφιοι των ΓΕΛ, στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας, διαγωνίσθηκαν το 2017 σε διασκευασμένο κείμενο από ομιλία του Γρηγόρη Σκαλκέα στην Ακαδημία Αθηνών.Το κείμενο προσεγγίζει τον ρόλο της επιστήμης στην εποχή μας και τονίζει την αναγκαιότητα της ηθικής συγκρότησης των επιστημόνων.

Θέματα και απαντήσεις:

ΚΕΙΜΕΝΟ [Επιστήμη και επιστήμονες]

H επιστήμη, ως αέναος αγώνας του ανθρώπου για την κατάκτηση της γνώσης, με την οξυδερκή παρατήρηση, τη διαίσθηση και την έρευνα, ανοίγει συνεχώς νέους ορίζοντες και φωτίζει τον νου. Επιστήμη, βέβαια, και τεχνολογία δεν ταυτίζονται, διότι η επιστήμη παραμένει προσηλωμένη στην όλο και πιο βαθιά κατάκτηση της γνώσης, ενώ η τεχνολογία έχει ως επιδίωξη την αξιοποίηση της επιστημονικής γνώσης για την υπηρέτηση των τρεχουσών, πρακτικών αναγκών του ανθρώπου. Πολύ χαρακτηριστικά, ο Αϊνστάιν [1879-1955] είχε τονίσει ότι η επιστήμη μπορεί να προσφέρει τα μέσα για την ανάπτυξη σκοπών, τους οποίους έχουν οραματιστεί προσωπικότητες που διαθέτουν υψηλά ηθικά ιδανικά.

Εάν βέβαια ο Αϊνστάιν είχε ζήσει ολόκληρο τον εικοστό αιώνα, με επαναστάσεις, παγκοσμίους θερμούς και ψυχρούς πολέμους, αλλά και δοξασμένο από τη ραγδαία ανάπτυξη των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας, ίσως προβληματιζόταν περισσότερο. Η προώθηση των φυσικών επιστημών και η έκρηξη της τεχνολογίας, η οποία έχει προσλάβει φρενήρεις ρυθμούς στην εποχή μας, εγείρουν απορίες και συγκλονιστικά ερωτήματα. Η επιστήμη αναπτύσσεται συνήθως σε σχέση με τις πρακτικές ανάγκες των ανθρώπων, ακολουθεί όμως βασικά την εξέλιξη μιας κοινωνίας και αντικατοπτρίζει το συγκεκριμένο πνευματικό και ηθικό της επίπεδο. Όμως η τεχνολογία, που βελτίωσε σημαντικά τις συνθήκες της ζωής μας, βοήθησε ή εμπόδισε τον άνθρωπο να γίνει περισσότερο άνθρωπος;

Τα ευγενή ιδεώδη του ανθρωπισμού διασύρθηκαν και υπονομεύθηκαν στις μέρες μας. Η σύγχυση πραγματικών και πλασματικών αναγκών, η πνιγηρή εντατικοποίηση του ρυθμού της ζωής στις μεγαλουπόλεις, η εσωτερική μοναξιά, το άγχος και η αγωνία αλλοτριώνουν βαθύτατα και παρεμποδίζουν την πνευματική ολοκλήρωση των ανθρώπων.

Μέσα στο κλίμα αυτό ζει, μεγαλώνει και εργάζεται ο σύγχρονος επιστήμονας. Ο επιστήμονας βαρύνεται με πολύμορφη ευθύνη για τη γνώση που κατά κάποιον τρόπο παράγει και οφείλει να προβλέπει οποιοδήποτε πιθανό κίνδυνο που θα μπορούσε να προέλθει από τη χρήση της –ή την κατάχρησή της– στο μέλλον για τον άνθρωπο και για την οικουμένη. Πρέπει να αποφασίζει με άγρυπνη συνείδηση και υπευθυνότητα εάν τα αποτελέσματα των ερευνών του πρέπει τελικά να εφαρμοσθούν. Κάθε επιστημονικό επίτευγμα πρέπει να εξετάζεται όχι μόνο ως γνωστική ή υλικήκατάκτηση, αλλά και για το αν θα αποβεί ευεργετικό ή επιζήμιο, ή και καταστρεπτικό, για την ύπαρξη του ανθρώπου. Τον έλεγχο αυτό κανένας άλλος δεν μπορεί ή δεν επιτρέπεται να επιβάλλει στη συνειδητή ελευθερία του επιστήμονα παρά μόνον η συναίσθηση της ανθρώπινης και γενικά της κοινωνικής του ευθύνης.

Δυστυχώς, όμως, οι αποφάσεις για τη χρησιμοποίηση από τη σύγχρονη τεχνολογία επιστημονικών γνώσεων και ανακαλύψεων δεν ανήκουν πάντοτε στην απόφαση ή στη σύμφωνη γνώμη εκείνων που τις ανακάλυψαν, ούτε οι πολλαπλές συνέπειες από τη χρήση τους έχουν όσο και όπως θα άρμοζε υπολογισθεί. Για τούτο, συχνά οι στόχοι μιας ερευνητικής πορείας διασπείρονται. Πολλοί διάσημοι ερευνητές δεν μπόρεσαν να προβλέψουν τις πρακτικές εφαρμογές των ανακαλύψεών τους.

Για να παραμείνουν όμως οι στόχοι της επιστήμης ανθρωποκεντρικοί, κρίνεται απολύτως αναγκαίος ο επανακαθορισμός τους από «προσωπικότητες με υψηλά ηθικά ιδανικά», κατά τον Αϊνστάιν, δηλαδή από έντιμους, συνεπείς και ανιδιοτελείς, διορατικούς, ειλικρινείς και αντικειμενικούς ανθρώπους-επιστήμονες.

Γρηγόρης Σκαλκέας, Διασκευή από ομιλία στην Ακαδημία Αθηνών.

A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (90-110 λέξεις) .

Μονάδες 25

Α1. Ο ομιλητής κάνει λόγο για τη θετική και αρνητική πλευρά της επιστήμης. Αρχικά, ξεκαθαρίζει πως η τεχνολογία και η επιστήμη δε συνδέονται αλλά η μία εξαρτάται από την άλλη. Η επιστήμη, όπως αναφέρει, ακολουθεί τις ανάγκες και τους ρυθμούς της κάθε εποχής ενώ η τεχνολογία συμβάλλει στη βελτίωση της ζωής του ανθρώπου. Βέβαια, τονίζει πως η επιστήμη τα τελευταία χρόνια έχει προσλάβει και αρνητικό χαρακτήρα και έχει καταστεί επιζήμια για το άτομο. Γι’ αυτόν τον λόγο ο επιστήμονας οφείλει να λειτουργεί με κριτική σκέψη ώστε να μπορεί να αξιολογήσει το έργο και τις πιθανές συνέπειές του, καθώς πολλές φορές η χρήση των επιστημονικών ανακαλύψεων δε βρίσκεται στην ευχέρειά του. Τέλος, θεωρεί απαραίτητο οι επιστήμονες να διέπονται από υψηλές αξίες και ήθος.

(από τη μαθήτρια, Πηνελόπη Ρόδη)

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε , σύμφωνα με το κείμενο , τις παρακάτω προτάσεις γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος:

α.    Η επιστήμη και η τεχνολογία ταυτίζονται ως προς τους στόχους τους.

β. Η επιστήμη στοχεύει αποκλειστικά στην ικανοποίηση των πρακτικών αναγκών του ανθρώπου.

γ.     Οι ανθρωπιστικές αξίες υπονομεύτηκαν στην εποχή μας.

δ. Ο επιστήμονας έχει ευθύνη για τη χρήση της επιστημονικής γνώσης που παράγει.

ε. Επιστήμονες υψηλών ιδανικών θα συμβάλουν στη διατήρηση του ανθρωποκεντρικού χαρακτήρα της επιστήμης.

Μονάδες 10

Β1.         

               α. Λάθος

                β. Λάθος

                γ. Σωστό

                δ. Σωστό

                ε. Σωστό

Β2. α) Να βρείτε έναν από τους τρόπους ανάπτυξης της πρώτης παραγράφου του κειμένου «Η επιστήμη … ηθικά ιδανικά» (μονάδες 2) και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο (μονάδες 2).

Μονάδες 4

                Σύγκριση – αντίθεση: αντιπαραθέτει την επιστήμη με την          τεχνολογία (ενώ).

                Αιτιολόγηση: αιτιολογεί την απουσία ταύτισης επιστήμης και   τεχνολογίας (διότι).

                Παραδείγματα: Αναφέρει μία άποψη του Αϊνστάιν για την επιστήμη.

β) Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις (με έντονη γραφή στο κείμενο) :

βέβαια (1η παράγραφος) εάν (2η παράγραφος) όμως (2η παράγραφος)

για τούτο (5η παράγραφος) δηλαδή (6η παράγραφος)

Μονάδες 5

               βέβαια = επιβεβαίωση – έμφαση

                εάν = όρος – προϋπόθεση

                όμως = αντίθεση

                για τούτο = αιτιολόγηση

                δηλαδή = επεξήγηση

Β3. α) Να ξαναγράψετε τις ακόλουθες προτάσεις του κειμένου , αντικαθιστώντας τις υπογραμμισμένες λέξεις με άλλες συνώνυμες, χωρίς να αλλάζει το νόημα :

• Η επιστήμη ως αέναος αγώνας του ανθρώπου .
• η επιστήμη παραμένει προσηλωμένη στην κατάκτηση της γνώσης.
• Η προώθηση των φυσικών επιστημών και η έκρηξη της τεχνολογίας […] εγείρουν απορίες .
• το άγχος και η αγωνία αλλοτριώνουν […] την πνευματική ολοκλήρωση των ανθρώπων.
•  κάθε επιστημονικό επίτευγμα […] θα αποβεί […] καταστρεπτικό .

Μονάδες 5

                αέναος = συνεχής, αδιάκοπος

                προσηλωμένη = αφοσιωμένη, επικεντρωμένη

                εγείρουν = προκαλούν, γεννούν

                αλλοτριώνουν = αλλοιώνουν, διαβρώνουν

                καταστρεπτικό = ολέθριο

β)    Να δώσετε τα αντώνυμα των παρακάτω υπογραμμισμένων λέξεων του κειμένου:

• συγκεκριμένο (2η παράγραφος)
• βελτίωσε (2η παράγραφος)
• ευθύνη (4η παράγραφος)
• υλική (4η παράγραφος)
• ελευθερία (4η παράγραφος)

Μονάδες 5

συγκεκριμένο ≠ απροσδιόριστο – αφηρημένο

                βελτίωσε ≠ επιδείνωσε

                ευθύνη ≠ ανευθυνότητα

                υλική ≠ άυλη

                ελευθερία ≠ υποδούλωση, ανελευθερία, δέσμευση

Β4. α) «Η σύγχυση πραγματικών…των ανθρώπων .» (3η παράγραφος) Τι επιτυγχάνει ο συγγραφέας με το ασύνδετο σχήμα ;

Μονάδες 3

Β4.α) Με τη χρήση του ασύνδετου σχήματος στην 3η παράγραφο ο συγγραφέας επιδιώκει να δώσει έμφαση στις αιτίες που κατά τη γνώμη του έχουν οδηγήσει στην υπονόμευση των ανθρωπιστικών αξιών στις μέρες μας και παράλληλα μέσα από την πυκνότητα που αποκτά το κείμενο να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη για το πρόβλημα.

β)     «Όμως η τεχνολογία. .. περισσότερο άνθρωπος ;» (2η παράγραφος) Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση του ρητορικού ερωτήματος ;

Μονάδες 3

Με τη χρήση του ρητορικού ερωτήματος στη δεύτερη παράγραφο του κειμένου ο συγγραφέας επιδιώκει να προβληματίσει τον αναγνώστη, να προσελκύσει το ενδιαφέρον του, να κινητοποιήσει τη σκέψη του και να παρακολουθήσει την απάντηση που δίνεται στη συνέχεια του κειμένου. Παράλληλα προσδίδει αμεσότητα και ζωντάνια στον λόγο, καθώς διευκολύνεται η επικοινωνία με τον αναγνώστη.

Γ1. Στην τελετή αποφοίτησης του σχολείου σας ως υποψήφιοι/ες φοιτητές/τριες και μελλοντικοί/κές επιστήμονες εκφωνείτε μια ομιλία 500-600 λέξεων στην οποία εστιάζετε σε δύο άξονες :

α)    στον ρόλο της επιστήμης στην αντιμετώπιση των σημαντικότερων, κατά τη γνώμη σας, σύγχρονων προβλημάτων και

β)     στα ηθικά εφόδια του επιστήμονα που θα του επιτρέψουν να υπηρετήσει αυτό τον στόχο.

Μονάδες 40

Ενδεικτικές Απαντήσεις

Γ1. α)Οι συνέπειες της επιστήμης αφορούν το σύνολο της κοινωνίας. Γι’ αυτό ο επιστήμονας οφείλει να είναι προσεκτικός στις επινοήσεις του, ώστε η επιστήμη του να υπηρετεί αποκλειστικά τον άνθρωπο.

Προβλήματα της σύγχρονης εποχής

Άκρατος – Στείρος τεχνοκρατισμός

Θεοποίηση τεχνολογίας, αντίληψη ότι η τεχνολογία και τα επιτεύγματά της οδηγούν στην ευδαιμονία, άκρατος ορθολογισμός και απόλυτη εκλογίκευση των πάντων, η υπερτροφία της λογικής οδηγεί στην ατροφία του συναισθήματος… Επιβάλλεται η ενίσχυση την ανθρωποκεντρικής εκπαίδευσης και οι επιστήμονες είναι αρμόδιοι να προβάλλουν την αξία και τη σπουδαιότητα του πνευματικού πολιτισμού.

Κοινωνικά προβλήματα

Ανισότητες, αδικία, διεύρυνση χάσματος κοινωνικών τάξεων, ανεργία, επιτεινόμενες και κατευθυνόμενες απεργίες, βία – εγκληματικότητα, ναρκωτικά, τρομοκρατία, ανέχεια, ασιτία, υπανάπτυξη – υπερπληθυσμός,  φανατισμός, ρατσισμός, εθνικισμός. Τα παγκόσμια αυτά προβλήματα χρειάζονται τη συστηματική προσπάθεια και την παγκόσμια συνεργασία των επιστημόνων για την άμβλυνσή τους.

Οικολογικό πρόβλημα

Η επιστήμη καλείται να προβεί στις ανάλογες ενέργειες που θα εξισορροπήσουν την ανθρώπινη δράση με την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.

Εξελίξεις – αλλαγές

Οι κοινωνικοοικονομικές εξελίξεις (π.χ. παγκοσμιοποίηση) και οι επιστημονικές αλλαγές των τελευταίων χρόνων που διογκώνουν τα υπάρχοντα προβλήματα (π.χ. άνιση κατανομή του πλούτου) επιβάλλουν την άμεση τοποθέτηση και επενέργεια του επιστήμονα.

Ανίατες ασθένειες

Οι ανίατες ασθένειες που βασανίζουν το ανθρώπινο σώμα και απειλούν την ανθρώπινη ζωή, απαιτούν τη συνεχή δράση του επιστήμονα ώστε να γίνει εφικτή η αντιμετώπισή τους. Η προοπτική αυτή θα δώσει άλλη διάσταση στην ποιότητα ζωής μας.

Ανηθικότητα

Οι παρεκκλίσεις της επιστήμης από την ηθική κατά το παρελθόν (π.χ. Χιροσίμα) αλλά και στο παρόν (π.χ. πόλεμοι με βιολογικά όπλα) καθιστούν επιτακτικό το χρέος του επιστήμονα να βρίσκεται στο πλευρό της ανθρωπότητας.

Οικονομικά συμφέροντα

Η υποταγή της επιστήμης σε συμφέροντα και κερδοσκοπικές επιδιώξεις (π.χ. μεταλλαγμένα τρόφιμα) είναι η απτή απόδειξη του ηθικού απογαλακτισμού της. Είναι επιβεβλημένη, λοιπόν, η αφύπνιση του επιστήμονα και η συνειδητοποίηση του χρέους του απέναντι στους συνανθρώπους του.

Γ1. β)Τα ηθικά εφόδια του επιστήμονα που θα του επιτρέψουν να υπηρετήσει αυτόν το στόχο είναι τα ακόλουθα:

Επιστημονική υπευθυνότητα

Ο επιστήμονας παράγει γνώση, άρα έχει δύναμη. Είτε την κρατά ο ίδιος είτε την παραχωρεί σε άλλους, φέρει ακέραια την ευθύνη για ό,τι πρόκειται να συμβεί μ’ αυτή τη δύναμη. Επομένως οφείλει να προβλέπει και να απομακρύνει κάθε πιθανό κίνδυνο που μπορεί να προέλθει από τη χρήση της.

Κοινωνική υπευθυνότητα

Να αφουγκράζεται τα κοινωνικά προβλήματα και να στρατεύεται στον κοινωνικό αγώνα. Να συνειδητοποιήσει ότι η επιστήμη πρωτίστως υπηρετεί τον άνθρωπο και να αποστασιοποιηθεί από το δόγμα ‘’η επιστήμη για την επιστήμη’’.

Κριτική σκέψη

Να αντιμετωπίζει υπεύθυνα τα προβλήματα, ασκώντας εποικοδομητική κριτική.

Ακεραιότητα

Να είναι ακέραιος χαρακτήρας, έντιμος άνθρωπος και να υπερασπίζεται με θάρρος τη γνώμη του.

Αίσθηση του μέτρου

Να διακρίνεται από αυτογνωσία, αυτοκυριαρχία, ταπεινοφροσύνη, ειλικρίνεια, μετριοπάθεια.

Ανθρωπιστικά ιδεώδη

Να δείχνει αγάπη προς τον συνάνθρωπο, την πατρίδα, τη δημοκρατία, την ειρήνη.

Εγκράτεια

Να διακρίνεται από ανιδιοτέλεια, σύνεση και περίσκεψη στις ενέργειές του.

Επιμέλεια: Μυλωνά Μαρία

Πηγή: http://www.nou-pou.gr/articles/newsroom/oi-apanthseis-ths-neoellhnikhs-glwssas-genikhs-paideias-apo-ta-frontisthria-pyrsos/