Μάθαμε πώς φτιάχνονται τα χειροποίητα παπούτσια με το καλαπόδι και τον μπαρμπαλιά.

Σήμερα, τσαγκάρη ονομάζουμε τον επιδιορθωτή παπουτσιών. Μερικές δεκαετίες παλιότερα, τσαγκάρης ονομαζόταν ο τεχνίτης παπουτσιών. Ο άνθρωπος δηλαδή που έφτιαχνε παπούτσια στο χέρι από το μηδέν. Ο τσαγκάρης με την σημερινή έννοια του όρου ανήκει στην κατηγορία των επαγγελμάτων που έχουν σχεδόν εκλείψει. Ο τσαγκάρης με την έννοια του παρελθόντος ήμουν σίγουρος ότι είχε εκλείψει. Όλα αυτά μέχρι να γνωρίσω τον Νίκο Ρούτση, έναν 30άρη τσαγκάρη, που φτιάχνει χειροποίητα παπούτσια χρησιμοποιώντας την τέχνη που μέσω του προπάππου του, από γενιά σε γενιά, έφτασε στον ίδιο.

(Φωτογραφίες: Φραντζέσκα Γιαϊτζόγλου-Watkinson)

”Η οικογενειακή ενασχόληση με το χώρο του παπουτσιού ξεκίνησε το 1930. Ο προπάππους μου και οι άλλοι τεχνίτες της εποχής έφτιαχναν παπούτσια για μεγάλα μαγαζιά. Εκείνη την περίοδο δούλευε πάρα πολύ το χειροποίητο, αφού δεν είχε διαδοθεί ακόμα η μαζική παραγωγή. Στου Ψυρρή ήταν και είναι ακόμα η αγορά του χειροποίητου παπουτσιού. Εκεί βρίσκονταν όλες οι βιοτεχνίες και τα εργαστήρια. Το δικό μας εργαστήριο ξεκίνησε από το Μεταξουργείο και στη συνέχεια πήγε στην Πλατεία Κουμουνδούρου όπου βρίσκεται ακόμα”, ήταν μερικά από τα πρώτα πράγματα που μου είπε ο Νίκος όταν με υποδέχθηκε στo χώρο της έκθεσης των παπουτσιών του (αντρικών και γυναικείων), στον 3ο όροφο του 5-7 της Χρήστου Λαδά, στο κέντρο της Αθήνας.

Όσο γοητευτικός και να είναι ο χώρος του παπουτσιού κι όσο μεγάλο σχετικό οικογενειακό παρελθόν και να υπάρχει, μου φαινόταν περίεργο πως ένας τόσο νέος άνθρωπος ασχολείται με μία τέτοια τέχνη, όχι ως χόμπι, αλλά ως μέσο βιοπορισμού. Όταν είπα τη σκέψη μου στο Νίκο, μου απάντησε σχετικά:”Από όταν ήμουν έφηβος είχα στο πίσω μέρος του μυαλού μου να κάνω αυτή τη δουλειά, γιατί την έβλεπα από παιδί είτε στις διακοπές, είτε όταν χρειαζόταν ο πατέρας μου βοήθεια. Αυτό που με έκανε να συνεχίσω την τέχνη του προπάππου, του παππού και του πατέρα μου, πέρα από την αγάπη μου για το χειροποίητο παπούτσι ήταν ότι ήθελα να δείξω στον κόσμο ότι όλα αυτά τα χρόνια κατασκευάζουμε παπούτσια με τον ίδιο τρόπο, χρησιμοποιώντας μάλιστα μερικά ίδια εργαλεία και μηχανήματα από εκείνη την εποχή. Κάνουμε κάτι που κάνουν πλέον ελάχιστοι στην Ελλάδα.

Αλλά ακόμα και αν δεν είχα οικογενειακό παρελθόν, αν ερχόμουν σε επαφή με το χώρο του χειροποίητου παπουτσιού, ίσως ασχολούμουν με αυτό, αφού είναι πολύ δημιουργικό. Είναι πολύ σημαντικό να σου έρχεται μια ιδέα, ένα σχέδιο, μια καμπύλη στο μυαλό και στη συνέχεια να την αποτυπώνεις στο χαρτί, να την προχωράς και να βλέπεις ένα ολοκληρωμένο παπούτσι”.

Η δημιουργία ενός παπουτσιού

(Ο Νίκος και τα καλαπόδια)

Καλαπόδι είναι το ομοίωμα του κάτω άκρου του ποδιού που χρησιμοποιείται για την κατασκευή ενός παπουτσιού. Στο παρελθόν τα καλαπόδια ήταν μόνο ξύλινα, ενώ τώρα πια βγαίνουν και σε πλαστικά. Ένα πλαστικό καλαπόδι βρισκόταν από την πλευρά του Νίκου, πάνω στο ξύλινο τραπέζι που κάναμε τη συζήτησή μας και αποτέλεσε μια πολύ καλή αφορμή για να του ζητήσω να μου περιγράψει τη διαδικασία κατασκευής ενός παπουτσιού.

”Αρχικά βγάζουμε το σχέδιο και μετά το πατρόν. Το πατρόν αποτελείται από όλα τα κομμάτια του παπουτσιού ξεχωριστά, τα οποία στη συνέχεια παίρνουμε, τα ράβουμε και φτιάχνουμε το πάνω μέρος του παπουτσιού, το φόντι. Στο ράψιμο θα φανεί αν χρειάζονται διορθώσεις. Το επόμενο βήμα είναι το καλαπόδι, γιατί το σχέδιο έχει βγει από τη φόρμα του καλαποδιού που έχουμε σκεφτεί ότι θα το φτιάξουμε. Εκεί το μοντάρουμε, δηλαδή παίρνουμε το φόντι και του δίνουμε πλέον σχήμα. Αφού δούμε το σχήμα και στεγνώσουν οι κόλλες, αποφασίζουμε για το πώς θα είναι η βάση, η σόλα. Αν θα χει σχέδια, αν θα είναι φλατ ή θα έχει τακούνι. Μόλις βάλουμε και τη σόλα, το παπούτσι είναι έτοιμο για το τελικό φινίρισμα. Γυάλισμα, ατομικά πατάκια και ό, τι άλλο χρειαστεί πριν δοθεί στον πελάτη”.

”Και πόσο εύκολο είναι να φτιάξεις ξανά ακριβώς το ίδιο παπούτσι;”, τον ρώτησα στη συνέχεια, για να μου απαντήσει: ”Είναι πάρα πολύ δύσκολο, αλλά, έτσι κι αλλιώς όλοι όσοι φτιάχνουν χειροποίητα είναι λάτρεις της ατέλειας. Κατασκευαστικά όλα τα παπούτσια είναι άψογα, αλλά όλοι ψάχνουν να βρουν τη μικρή ατέλεια που δείχνει ότι είναι χειροποίητο. Μια λεπτομέρεια που δεν την βλέπει ο πολύς κόσμος, αλλά αυτός που θα την αναζητήσει. Μια λεπτομέρεια (που μπορεί να έχει να κάνει με το πόσο πολύ έχει πατηθεί η στάμπα ή σε κάποια γωνία να έχει φύγει ένα χιλιοστό μπογιάς) που την επιζητά τόσο ο τσαγκάρης όσο και ο πελάτης, για να φαίνεται η μοναδικότητα του παπουτσιού που αγόρασε”.

Στο επόμενο πλάνο της συνέντευξης βρισκόμασταν στο εργαστήριο της οικογένειας Ρούτση, Κορίνης 9, στην πλατεία Κουμουνδούρου, το οποίο λειτουργεί και ως έκθεση. Όσο ο Νίκος και ο πατέρας του, που μας υποδέχτηκε, μου έδειχναν το χώρο, ζήτησα από τον Νίκο να μου πει μερικούς λόγους για τους οποίους είναι καλύτερο να αγοράσει κάποιος χειροποίητο παπούτσι αντί για βιομηχανοποιημένο:

> Στο χειροποίητο μπορείς να κάνεις συνδυασμούς με χρώματα και υφάσματα που δεν μπορείς να κάνεις στο βιομηχανοποιημένο.

> Μπορείς να ζητήσεις ένα παπούτσι που θα προσαρμόζεται απόλυτα στο πόδι σου, αφού υπάρχουν πελάτες που είτε λόγω μεγέθους είτε ιδιομορφίας δυσκολεύονται να βρουν παπούτσια στην αγορά.

> Το χειροποίητο με το πέρας του χρόνου γίνεται καλύτερο, αφού με τον καιρό παίρνει τη φόρμα του ποδιού σου και μαλακώνει το δέρμα.

> Το χειροποίητο επιδέχεται service (π.χ. αλλάζεις σόλα, τακούνια).

> Αντέχει περισσότερο στο χρόνο.

Nikolas_Routsis_shoemaker: Χρήστου Λαδά 5-7, 3ος όροφος, 2106394124, www.nikolasroutsis.gr