Από τη Δωροθέα Πέρπερα

Στη σύγχρονη εποχή, όπου ο ατομικισμός θεωρείται προϋπόθεση επιτυχίας, ο καταναλωτισμός έχει μετατραπεί σε αυτοσκοπό και τα social media λειτουργούν σαν βιτρίνα αυτοπροβολής, δημιουργείται το ιδανικό υπόστρωμα για την άνθηση δύο αντίθετων, αλλά αλληλένδετων ψυχικών στάσεων:

• Εκείνοι που προβάλλουν δύναμη – οι εγωκεντρικοί, που τρέφονται από τον θαυμασμό των άλλων.
• Εκείνοι που αναζητούν στήριγμα – οι ευάλωτοι, που αναζητούν σταθερότητα μέσα από εκείνους που μοιάζουν δυνατοί.

Συνομιλώντας με την ψυχολόγο Jean M. Twenge, μαθαίνουμε ότι ο εγωκεντρισμός αποτελεί «σύμπτωμα μιας κουλτούρας που έμαθε να επιβραβεύει την εικόνα περισσότερο από το συναίσθημα» (The Narcissism Epidemic, 2009, Twenge & Campbell).

Στον ψηφιακό κόσμο, η επιβεβαίωση μεταφράζεται σε likes, followers και δημόσια αποδοχή· ένα σύστημα που επιτρέπει σε πολλούς να αισθάνονται σημαντικοί μόνο όσο προβάλλονται. Αν ρωτούσαμε τον ψυχολόγο W. Keith Campbell, θα μας εξηγούσε ότι η ανάγκη για συνεχή προβολή και αναγνώριση λειτουργεί ως αμυντικός μηχανισμός απέναντι σε εσωτερικά αισθήματα ανασφάλειας ή φόβου απόρριψης (Freud, 1936).

«Όλοι φοράμε μάσκες. Η τέχνη είναι να αναγνωρίσουμε πότε μας δείχνουν ποιοι πραγματικά είμαστε.»

Η μάσκα (Jung, 1953, ψυχολόγος) είναι το κοινωνικό προσωπείο που φοράμε για να ανήκουμε ή να εντυπωσιάζουμε. Ο εγωκεντρικός φορά τη μάσκα της δύναμης: δείχνει σταθερός, αποφασιστικός, κυρίαρχος. Η εικόνα αυτή γοητεύει, ιδίως ανθρώπους που νιώθουν κουρασμένοι από την αβεβαιότητα ή εγκλωβισμένοι σε μια ζωή χωρίς έλεγχο. Ο ευάλωτος βλέπει σε αυτό το πρόσωπο έναν «προστάτη» ή συνοδοιπόρο που μπορεί να του χαρίσει σταθερότητα. Στην πραγματικότητα, όμως, η σχέση αυτή είναι συχνά αντανακλαστική: ο ένας καθρεφτίζει στον άλλον ό,τι του λείπει.

Η εκρηκτική αρχή: love bombing

Η περίοδος της γνωριμίας είναι συνήθως γεμάτη ενθουσιασμό και θαυμασμό, το λεγόμενο love bombing. Ο εγωκεντρικός πλημμυρίζει τον άλλον με προσοχή και φροντίδα, όχι απαραίτητα από υπολογισμό, αλλά γιατί μέσα από αυτό νιώθει ζωντανός.

Όταν όμως η αμοιβαία εξιδανίκευση εξαντληθεί:

• Ο εγωκεντρικός αισθάνεται απειλή όταν δεν λαμβάνει την επιβεβαίωση που τον τρέφει.
• Ο ευάλωτος βυθίζεται στην αμφιβολία και την απόρριψη.

Συνομιλώντας με τον ψυχίατρο Otto Kernberg (1975), κατανοούμε ότι τέτοιες σχέσεις «συντηρούνται μέσα από την εναλλαγή θαυμασμού και απαξίωσης», δημιουργώντας έναν κύκλο εξάρτησης που δύσκολα σπάει.

Η ρίζα του κενού

Το εσωτερικό κενό που βιώνουν και οι δύο δεν είναι ίδιο, αλλά προέρχεται από κοινή ρίζα. Μελετώντας το έργο της ψυχαναλύτριας Alice Miller (The Drama of the Gifted Child, 1981), βλέπουμε ότι οι άνθρωποι που έμαθαν από παιδιά να αγαπιούνται υπό όρους, αν είναι “καλοί”, “επιτυχημένοι” ή “αρκετοί”, μεγαλώνουν με την αίσθηση ότι η αγάπη πρέπει να κερδίζεται.

• Ο εγωκεντρικός προσπαθεί να την εξασφαλίσει ελέγχοντας.
• Ο ευάλωτος, υπακούοντας.

Και οι δύο, όπως σημειώνει η ψυχολόγος Eleanor Greenberg (2016), «επιθυμούν βαθιά να αγαπηθούν, αλλά φοβούνται εξίσου βαθιά ότι θα εγκαταλειφθούν».

Αναρωτηθείτε: Πότε νιώσατε ότι κάποιος στη ζωή σας έπαιζε τον “δυνατό”, ενώ ήταν ευάλωτος; Τι σας δίδαξε αυτή η εμπειρία;

Το πρώτο βήμα για αλλαγή

Έτσι, πίσω από τον φαινομενικό ρόλο του “δυνατού” και του “αδύναμου” κρύβεται το ίδιο ανθρώπινο αίτημα: η ανάγκη για αγάπη χωρίς προϋποθέσεις.

Κι ίσως, τελικά, η κατανόηση αυτού του καθρέφτη, μέσα από συνομιλίες, μελέτη και προβληματισμό, να είναι το πρώτο βήμα για τη θεραπεία και των δύο πλευρών.

Βιβλιογραφία / Αναφορές

• Twenge, J. M., & Campbell, W. K. (2009). The Narcissism Epidemic: Living in the Age of Entitlement. Free Press.
• Freud, S. (1936). The Ego and the Id. W. W. Norton & Company.
• Jung, C. G. (1953). Two Essays on Analytical Psychology. Routledge.
• Kernberg, O. (1975). Borderline Conditions and Pathological Narcissism. Jason Aronson.
• Miller, A. (1981). The Drama of the Gifted Child. Basic Books.
• Greenberg, E. (2016). Attachment and Relational Patterns in Adult Life. Routledge.