Πρόληψη, παιδαγωγική ευθύνη και ολιστική προσέγγιση

Από την Πέρπερα Δωροθέα

Η κατανόηση της επίδρασης της εικονικής βίας στα παιδιά και τους εφήβους δεν περιορίζεται στη διαπίστωση του φαινομένου. Η ουσία βρίσκεται στο πώς μπορούμε να το προλάβουμε, να το περιορίσουμε και να ενισχύσουμε την ψυχική ανθεκτικότητα των νέων μέσα σε έναν κόσμο που μεταδίδει συνεχώς εικόνες, ερεθίσματα και πρότυπα. Η πρόληψη δεν είναι απλή πράξη· είναι στάση, κουλτούρα και συλλογική ευθύνη (Anderson & Bushman, 2018).

Οι ψυχολόγοι υπογραμμίζουν ότι η πρόληψη αρχίζει στην οικογένεια. Το παιδί μαθαίνει να ρυθμίζει τη συμπεριφορά του όταν μεγαλώνει σε περιβάλλον που το ακούει, το οριοθετεί και το εμπιστεύεται. Οι γονείς χρειάζονται γονεϊκή γλώσσα, κατανοητή, οικεία και άμεση αλλά και κατάλληλα εργαλεία καθοδήγησης που παρέχονται από εξειδικευμένους φορείς, όπως το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού και οι Συμβουλευτικοί Σταθμοί του Υπουργείου Παιδείας, ώστε να συζητούν με τα παιδιά τους όχι μόνο για να τα ελέγχουν, αλλά για να τα καθοδηγούν με σωστό τρόπο (Gentile, 2009).

Η συναισθηματική ενδυνάμωση των παιδιών λειτουργεί ως ασπίδα. Η ενσυναίσθηση, η αυτορρύθμιση, η αποδοχή της διαφορετικότητας και η καλλιέργεια ηθικής κρίσης μειώνουν την πιθανότητα ταύτισης με βίαια πρότυπα (Denham, 2006). Προγράμματα που συνδυάζουν ψηφιακή παιδεία με εκπαίδευση συναισθηματικής νοημοσύνης έχουν δείξει θετικά αποτελέσματα σε ευρωπαϊκά σχολεία (Statens Medieråd, 2015).

Στην Ελλάδα, έχουν γίνει βήματα για την ενημέρωση και προστασία παιδιών και εφήβων, αλλά η πρόοδος είναι περιορισμένη. Το πρόγραμμα «Ψηφιακή Μέριμνα» παρείχε τεχνολογικά μέσα, αλλά όχι επαρκή εκπαίδευση στη σωστή χρήση τους. Μεμονωμένες πρωτοβουλίες σχολείων και οργανισμών, όπως το SafeLine (γραμμή υποστήριξης για θέματα διαδικτυακής ασφάλειας), η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος και η Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο, έχουν συμβάλει στην ενημέρωση και ψυχολογική υποστήριξη εφήβων και οικογενειών (ΕΕΜΕΔ, 2020).

Η δημιουργία ενός ενιαίου εθνικού πλαισίου πρόληψης της ψηφιακής βίας θα μπορούσε να ενώσει αυτές τις προσπάθειες. Ένα ολιστικό μοντέλο, όπου το Υπουργείο Παιδείας, οι ψυχολόγοι, οι κοινωνικοί λειτουργοί, οι γονείς και οι φορείς τεχνολογίας συνεργάζονται, μπορεί να δώσει πραγματικές λύσεις. Η Σουηδία, η Φινλανδία και ο Καναδάς αποτελούν παραδείγματα κρατών που αντιμετώπισαν τη διαδικτυακή επιθετικότητα ως ζήτημα δημόσιας υγείας και εκπαίδευσης ταυτόχρονα (Statens Medieråd, 2015; Livingstone & Smith, 2014).

Η επιστημονική κοινότητα οφείλει να συνεχίσει τις έρευνες σε ελληνικό πλαίσιο, μελετώντας πώς τα πολιτισμικά, βιωματικά και ιδιοσυγκρασιακά στοιχεία των νέων επηρεάζουν τη σχέση τους με τη βία στα μέσα. Η κατανόηση αυτών των παραγόντων είναι το πρώτο βήμα για ουσιαστική πρόληψη και ανάπτυξη κατάλληλων εκπαιδευτικών στρατηγικών.

Στον πυρήνα όλων αυτών βρίσκεται το δικαίωμα του παιδιού στην ψυχική ασφάλεια. Όπως η φυσική βία αποτελεί παραβίαση δικαιωμάτων, έτσι και η εικονική βία, όταν οδηγεί σε φόβο, άγχος ή μίμηση, απαιτεί κοινωνική αντίδραση. Το διαδίκτυο δεν είναι εχθρός – είναι εργαλείο. Και όπως κάθε εργαλείο, χρειάζεται καθοδήγηση και κανόνες (Anderson & Bushman, 2018; Livingstone & Smith, 2014).

Κατανοώντας την ανάγκη συλλογικής ευθύνης, μπορούμε να σχεδιάσουμε ουσιαστικές πολιτικές πρόληψης. Η συνεργασία σχολείου, οικογένειας, επιστήμης και πολιτείας αποτελεί τον δρόμο για μια επόμενη γενιά ψηφιακά ενεργών αλλά ψυχικά υγιών πολιτών.

Η ολιστική προσέγγιση δεν είναι ιδανικό· είναι αναγκαιότητα. Η εφαρμογή της στην Ελλάδα εξαρτάται από το αν θα τολμήσουμε να δούμε τη βία, όχι μόνο στις οθόνες, αλλά και στις ρίζες της, με ειλικρίνεια, γνώση και ανθρωπιά.

Βιβλιογραφία (Ενδεικτική):

• Anderson, C. A., & Bushman, B. J. (2018). Media Violence and the American Public: Scientific Facts versus Media Misinformation. American Psychological Association.

• Denham, S. A. (2006). Social-emotional competence as support for school readiness: What is it and how do we assess it?. Early Education and Development, 17(1), 57–89.

• Gentile, D. A. (2009). Pathological Video Game Use Among Youths: A Two-Year Longitudinal Study. Pediatrics, 124(2), 532–542.

• Statens Medieråd. (2015). Children and Media: Strategies for Critical Media Education in Sweden. Stockholm: Swedish Media Council.

• Livingstone, S., & Smith, P. K. (2014). Annual Research Review: Harms experienced by child users of online and mobile technologies: the nature, prevalence and management of sexual and aggressive risks in the digital age. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 55(6), 635–654.

• Ελληνική Εταιρεία Μελέτης Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο (ΕΕΜΕΔ) (2020). Έκθεση Ερευνών για τον Ψηφιακό Εθισμό και την Πρόληψη. Αθήνα: ΕΕΜΕΔ.